Informacje

Informacje na temat niepełnosprawności

Określenie niepełnosprawności uległo w ostatnich latach znacznej modyfikacji. Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia (1980) przez niepełnosprawność rozumie się wszelkie ograniczenie lub wynikający z uszkodzenia brak zdolności wykonywania czynności w sposób lub w zakresie uważanym za normalny dla człowieka.

Definicja Komitetu Rehabilitacji i Readaptacji Człowieka Polskiej Akademii Nauk, która jest najczęściej stosowana, kwalifikuje osoby niepełnosprawne jako: „osoby o naruszonej sprawności psychofizycznej powodującej ograniczenie funkcjonalne sprawności lub aktywności życiowej w stopniu utrudniającym pełnienie właściwych ról społecznych” (Ekspertyza Komitetu Rehabilitacji i Readaptacji Człowieka PAN dotycząca sytuacji ludzi niepełnosprawnych w PRL, Wrocław: Ossolineum 1984, s.17).

Koncepcja amerykańska, której wykładnię zawiera ustanowiony w roku 1990 „American with Disabilities Act” uznaje za jednostkę niepełnosprawną osobę, która spełnia przynajmniej jeden z następujących warunków:

• cechuje się fizycznymi lub psychicznymi dysfunkcjami, schorzeniami lub uszkodzeniami ograniczającymi w sposób zasadniczy jej podstawowe czynności życiowe,
• posiada w dokumentacji zapis występowania takowych ograniczeń w przeszłości lub chwili obecnej,
• jest postrzegana przez otoczenie jako osoba o wyżej wzmiankowanych właściwościach
  (K. Błeszyńska, Niepełnosprawność a struktura identyfikacji społecznych, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2001, s. 80).

W celu określenia stanu wywołanego odchyleniem od normalnego poziomu funkcjonowania osoby niepełnosprawnej wyróżnia się trzy określenia:

• uszkodzenie (impairment) – czyli utrata lub nieprawidłowość (wada) struktury lub funkcji psychicznej, fizjologicznej lub anatomicznej;
• niepełnosprawność (disability) – wszelkie ograniczenie lub brak (wynikający z uszkodzenia) możliwości wykonywania pewnych czynności, w sposób lub w zakresie uznanym za normalny dla istot ludzkich;
• upośledzenie – niesprawność (handicap) – poszkodowanie, w przypadku danej jednostki, wynikające z uszkodzenia lub niepełnosprawności, które ogranicza lub uniemożliwia jej pełnienie takich ról, jakie uznaje się za normalne (wziąwszy pod uwagę płeć, wiek oraz czynniki społeczne i kulturowe) dla danej osoby (L. Frąckiewicz, Demograficzno-społeczne problemy osób niepełnosprawnych, „Polityka Społeczna” 2001, nr 4, s.2).

Opierając się na powyższym rozróżnieniu można analizować konsekwencje niepełnosprawności, które mogą być izolowane lub występować jednocześnie, w trzech płaszczyznach:

• biologicznej – oznaczającej zniesienie, ograniczenie lub zaburzenie funkcji organizmu w zależności od stopnia uszkodzenia jego organów i układów,
• osobowej (psychicznej) – oznaczającej ograniczenie aktywności i działalności osoby niepełnosprawnej,
• społecznej – ograniczającej uczestnictwo osoby niepełnosprawnej w życiu społecznym (Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku. Warszawa, s. 646)

Według Międzynarodowej Klasyfikacji Uszkodzeń, Aktywności i Uczestnictwa ICiDH – 1998, wyróżnić można dwa modele niepełnosprawności: medyczny i społeczny. Podstawą tej klasyfikacji są zasady oraz podejścia filozoficzne.

1. Model medyczny skupia cały problem na osobie niepełnosprawnej, której potrzebna jest opieka medyczna. Człowiek ten może liczyć na pomoc różnych specjalistów, którzy skupiają się głównie na poprawianiu stanu zdrowia osoby.
2. Model społeczny, obejmuje problem niepełnosprawności jako problem całego społeczeństwa. Pomoc w takim modelu opiera się głównie na likwidowaniu barier w środowisku, aby osoba niepełnosprawna mogła aktywnie w nim uczestniczyć (J. Wyczesany, Pedagogika upośledzonych umysłowo, Kraków 2004, s. 28).

Rodzaje i stopnie niepełnosprawności

Ze względu na uwarunkowania dotyczące ograniczeń i możliwości osób niepełnosprawnych można wyróżnić:– osoby z niepełnosprawnością sensoryczną, do których zalicza się:

• osoby niewidome i słabowidzące, osoby niesłyszące i słabosłyszące, osoby głuchoniewidome;
• osoby z niepełnosprawnością fizyczną obejmującą: osoby z uszkodzonym narządem ruchu, osoby z przewlekłymi schorzeniami narządów wewnętrznych;
• osoby z niepełnosprawnością psychiczną, u których stwierdzono lekki, umiarkowany, znaczny lub głęboki stopień niepełnosprawności.

Osoby z niepełnosprawnością psychiczną to także:

• osoby umysłowo upośledzone z niesprawnością intelektualną,
• osoby psychicznie chore z zaburzeniami osobowości i zachowania,
• osoby z niepełnosprawnością złożoną, dotknięte więcej niż jedną niepełnosprawnością.

Podział ten jest głównie ukierunkowany na możliwości i ograniczenia pod kątem zawodowym, ponieważ w zależności od rodzaju niepełnosprawności (czy to fizycznej czy psychicznej) można zastanawiać się nad rodzajem wykonywanej pracy w celach zarobkowych (www.centrumir.republika.pl/niepełnosprawność).

Pozycje zwarte:

Bąbka J. (red.): Człowiek niepełnosprawny w różnych fazach życia. Warszawa 2004
Błeszyńska K.: Niepełnosprawność a struktura identyfikacji społecznych. Warszawa 2001
Dykcik W. (red.): Pedagogika specjalna. Poznań 2005
Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku. Warszawa
Informator. Przewodnik osoby niepełnosprawnej. Instytucje, możliwości wsparcia finansowego. Warszawa 2006
Kawczyńska-Butrym Z.: Niepełnosprawność – specyfika pomocy społecznej. Warszawa 1996 Kowalczyk O. System zabezpieczenia społecznego wobec potrzeb osób niepełnosprawnych w Polsce na tle krajów UE. Wrocław 2002
Kowalik S.: Psychospołeczne podstawy rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Katowice 1999
Markiewicz Z. (red.): Niepełnosprawność. Rzeczywistość i marzenia. Opole 2003
Nowak A.: Wybrane edukacyjne i prawne aspekty niepełnosprawności. Kraków 1999
Nycz E. (red.): Niepełnosprawni czy sprawni inaczej – partnerstwo zamiast wykluczenia społecznego. Kędzierzyn-Koźle 2003
Ochonczenko H., Miłkowska G. (red.): Osoba niepełnosprawna w społeczności akademickiej. Kraków 2005
Speck O.: Niepełnosprawni w społeczeństwie. Podstawy ortopedagogiki. Gdańska 2005
Szumski G.: Integracyjne kształcenie niepełnosprawnych. Warszawa 2006
Wyczesany J.: Pedagogika upośledzonych umysłowo, Kraków 2004

Czasopisma:

Biuletyn Informacyjny „BIFRON”. Wydawca Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych,
Człowiek-Niepełnosprawność-Społeczeństwo. Czasopismo Akademii Pedagogiki Specjalnej im. M. Grzegorzewskiej.

W opracowaniu strony wzorowano się na stronach Uniwersytetów: Gdańskiego, Jagiellońskiego, Opolskiego, Śląskiego i Warszawskiego oraz na stronach PFRON.